Kasza gryczana, znana również jako gryka, łamanka lub pęczak gryczany, to produkt otrzymywany z nasion rośliny o nazwie gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum). Choć z botanicznego punktu widzenia gryka nie należy do zbóż, w kuchni traktowana jest jak klasyczna kasza. Najczęściej dostępna jest w formie palonej (prażonej) lub niepalonej, co wpływa na jej smak i kolor. W kuchniach wielu krajów Europy Środkowo-Wschodniej pełni rolę podstawowego dodatku do dań mięsnych i warzywnych. Stosowana jest również w kuchni wegetariańskiej i wegańskiej jako baza do farszów, kotletów lub dań jednogarnkowych.
Gryka zwyczajna pochodzi z Azji Środkowej, najprawdopodobniej z regionu dzisiejszych Indii lub Nepalu. Uprawy tej rośliny dotarły do Europy przez Bliski Wschód i Rosję około IX–X wieku. Szerokie zastosowanie w Europie Środkowo-Wschodniej zyskała w średniowieczu, stając się jednym z kluczowych składników diety na terenach Polski, Ukrainy i Litwy. Tradycyjnie była uważana za produkt chłopski, ale występowała także w kuchni dworskiej jako wypełnienie do pierogów i gołąbków.
Kasza gryczana jest składnikiem charakterystycznym dla kuchni Europy Środkowo-Wschodniej – pojawia się między innymi w kuchni polskiej, litewskiej i ukraińskiej. Używana jest jako baza do dań obiadowych (na przykład z mięsem duszonym, grzybami, sosami), składnik farszów do pierogów, gołąbków lub naleśników. Może stanowić również podstawę dań wegetariańskich, takich jak kotlety, zapiekanki czy risotto gryczane. W formie kaszy niepalonej sprawdza się także jako składnik śniadaniowy, na przykład w budyniach, musli lub z mlekiem roślinnym.
Kaszę gryczaną należy przechowywać w suchym, chłodnym i zacienionym miejscu, najlepiej w szczelnym pojemniku – zabezpiecza to przed zawilgoceniem i owadami. Nie należy przechowywać jej w opakowaniach foliowych po otwarciu. W przypadku większej ilości możliwe jest przechowywanie w zamrażarce – najlepiej w suchym stanie, w szczelnych woreczkach. Ugotowaną kaszę gryczaną można przechowywać w lodówce do 3 dni w zamkniętym pojemniku. Można ją również zamrozić po ugotowaniu – zachowuje wówczas strukturę i smak, choć po rozmrożeniu może być nieco bardziej zbita.
