Pomysł na zapiekankę ziemniaczaną prawdopodobnie zawdzięczamy Francuzom, którzy przygotowują ją na wiele sposobów. Dużą popularnością niezmiennie cieszy się potrawa gratin dauphinois – to plastry surowych ziemniaków pieczone w słodkiej śmietance. Czy może być coś lepszego niż perfekcyjnie przyrządzony skromny kartofel? Sprawdzamy, z czym warto go łączyć.  

Co można dodać do zapiekanki ziemniaczanej? 

Przepis na zapiekankę ziemniaczaną można w prosty sposób dostosować do własnych preferencji i potrzeb dietetycznych. Pasują do niej rozmaite dodatki, zarówno mięsne, jak i wegetariańskie. Jeśli chodzi o tradycyjne, łatwe, niedrogie, ale sycące receptury zdecydowanie prym wiedzie zapiekanka ziemniaczana z kiełbasą lub boczkiem. Najczęściej da się ją przygotować ze składników, które już mamy w domu, a poza tym to dobry sposób na wykorzystanie wędlin, które zostały z imprezowej zimnej płyty lub świątecznego półmiska. Prosta zapiekanka ziemniaczana może być wzbogacona także o takiej składniki jak: 

  • warzywa – na przykład cukinię, kalafior, fasolkę szparagową, pomidorki koktajlowe lub paprykę. Danie wcale nie musi być tuczące, chociaż tak najczęściej się kojarzy. Jeśli wypełnimy naczynie żaroodporne kolorowymi warzywami, zalejemy je jogurtem naturalnym i obłożymy kawałkami lekkiej mozzarelli, otrzymamy pyszną i pożywną potrawę. Miłośnikom zieleniny na pewno posmakuje zapiekanka ziemniaczana z brokułami, szpinakiem lub jarmużem. 
  • pierś kurczaka – przyda się zwłaszcza, kiedy chcemy dołożyć do potrawy porcję białka. Można wykorzystać także mięso indyka. Będą tu pasować takie dodatki jak kukurydza, zielony groszek i marchewka, a także pieczarki. Zapiekanka z kurczakiem i ziemniakami posmakuje całej rodzinie i nie nadwyręży domowego budżetu. 
  • grzyby – mogą być to zarówno jesienne leśne zbiory w postaci podgrzybków, maślaków, borowików lub kani, jak i odmiany hodowlane, czyli pieczarki (także portobello), boczniaki lub shiitake.  
  • ryby – pieczone ziemniaki tworzą harmonijną kompozycję z białym mięsem dorsza, halibuta lub mintaja. Można też wykorzystać wędzonego łososia lub szprotki. 

Zarówno zapiekanka ziemniaczana z warzywami, jak i mięsem lub rybą nie może obejść się bez smażonej cebulki, aromatycznego czosnku, przypraw i ziół. Najczęściej znajdziemy w niej gałkę muszkatołową, oregano, bazylię, tymianek i słodką lub ostrą paprykę. Sprawdzą się też mniej popularne dodatki, takie jak czosnek niedźwiedzi i lubczyk.    

Jak zrobić zapiekankę ziemniaczaną z mięsem mielonym? 

Odpowiedzią na klasyczną wersję z boczkiem lub kiełbasą jest zapiekanka ziemniaczana z mięsem mielonym. Przeplatają się w niej warstwy plasterkowanego warzywa z rozdrobnioną wołowiną i wieprzowiną. Mięso można wymieszać z podsmażonymi na maśle pieczarkami lub marchewką i groszkiem. Żeby zapiekanka rozpływała się w ustach, a jednocześnie nie rozpadała po przekrojeniu, trzeba przełożyć ją śmietaną i startym żółtym serem. Kremowy składnik warto wcześniej wlać na patelnię, na której smażyła się wieprzowina lub wołowina, i dobrze wymieszać. Dzięki temu zgarniemy wszystkie rumiane drobinki mięsa i dodamy je do zapiekanki. Można wykorzystać śmietanę 18% lub 30%. Do posypania dania sprawdzi się cheddar, gouda, parmezan lub gruyère. Polecamy udekorować je natką pietruszki lub szczypiorkiem. Szybka zapiekanka ziemniaczana z mięsem mielonym to danie popularne w różnych krajach. Podróżując po świecie, możemy się natknąć na takie przysmaki jak:  

  • shepherd’s pie (także cottage pie) – to angielska zapiekanka pasterska. Mielone mięso miesza się z marchewką i groszkiem. Całość zapieczona jest pod kremowymi ziemniakami z masłem i mlekiem.  
  • pâté chinois – kanadyjska potrawa z mielonej wołowiny i kukurydzy. Przykrywa ją kremowe purée ziemniaczane. Serwuje się ją z pomidorowym ketchupem. 
  • musaka – słynna grecka zapiekanka z ziemniakami i mięsem, która nie istniałaby bez bakłażanów. Zawiera także sos pomidorowy i beszamel. 

Jak długo się piecze zapiekankę ziemniaczaną? 

Czas, jaki potrawa powinna spędzić w piekarniku, zależy od tego, czy wykorzystujemy surowe warzywo. Znaczenie ma także liczba warstw i rodzaj dodatków. Zapiekanka, którą przygotowujemy w polskich domach z boczkiem, serem i śmietanką, zazwyczaj zawiera podgotowane, półtwarde plastry ziemniaków. Nie przykrywamy jej i wkładamy ją do piekarnika na około 30 minut. Warstwy warzywa powinny w tym czasie wchłonąć sos śmietanowy. Wierzch ma się ładnie zarumienić. Za pomocą widelca możemy sprawdzić, czy potrawa jest gotowa. Powinien z łatwością przebić jej wnętrze. 

Nieco innym daniem jest zapiekanka ziemniaczana z surowych ziemniaków. W naszej rodzimej kuchni występuje pod postacią babki. Znana jest pod różnymi nazwami. Niektórzy robią kartoflak, inni nagus, a jeśli chcemy zainspirować się litewskim przepisem, przygotujemy kugelis. Babka ziemniaczana piecze się minimum godzinę, a czasem nawet dłużej (w zależności od jej grubości).   

Czym zalać zapiekankę z ziemniakami?  

Sos do zapiekanki ziemniaczanej odgrywa bardzo ważną rolę. Dzięki niemu warstwy dania łączą się w jedną, kremową całość. Jeśli zależy nam na czasie, możemy po prostu doprawić śmietankę solą, pieprzem i gałką muszkatołową lub sproszkowaną papryką i polać nią zapiekankę. Można też wmieszać do sosu surowe jajko. W trakcie pieczenia skrobiowe warzywo wchłonie część płynu, a reszta zgęstnieje i stworzy smakowitą zaprawę. Nie jest to jednak jedyny sposób na danie o perfekcyjnej konsystencji. Jakim sosem zalać zapiekankę ziemniaczaną? Oto kilka propozycji: 

  • sos beszamelowy – z mleka, masła i mąki. To uniwersalny dodatek, pod którym można zapiec kalafiora, szparagi lub kurczaka. Często uzupełnia dania z makaronem. Znamy go przede wszystkim jako element lasagne, ale doskonale pasuje też do ziemniaków w każdej postaci. 
  • sos serowy – także na bazie mleka lub śmietany, ale zyskuje bardzo wyrazisty smak dzięki dodatkowi słonego, ostrego cheddara. Inne rodzaje serów, które można dodać do zapiekanki ziemniaczanej, to na przykład camembert, gorgonzola, pecorino romano lub manchego. Ciekawą potrawą, w której nie brakuje aspektu umami, są ziemniaki zapiekane z oscypkiem. Polubią ją miłośnicy wyrazistych, wędzonych serów. 
  • sos pomidorowy – to jedna z propozycji dla wegan. Przecier z dodatkiem ulubionych przypraw i ziół (najlepiej prowansalskich) można zagęścić łyżką mąki pszennej. Zapiekanka ziemniaczana bezmięsna może też zostać polana sosem z tofu lub śmietanki kokosowej. 

Ziemniaczane zapiekanki z różnych zakątków świata 

Tak jak wspomnieliśmy na początku, najlepsza zapiekanka ziemniaczana to taka, która rozgrzewa, syci i poprawia nastrój. Ten rodzaj jedzenia jest popularny w wielu miejscach na świecie. We własnej kuchni warto czerpać inspirację nie tylko z greckiej musaki, angielskiej zapiekanki pasterskiej, ale też mniej rozpowszechnionych dań. Oto kilka przykładów: 

  • pokusa Janssona (Janssons frestelse) – szwedzka zapiekanka ziemniaczana z dodatkiem filetów anchois.  
  • kugiel – danie kuchni żydowskiej, które nazywamy babką ziemniaczaną. Co ciekawe może być także przyrządzony z makaronem i w wersji na słodko. 
  • rakott krumpli – węgierska zapiekanka ziemniaczana z jajkami ugotowanymi na twardo i kiełbasą. Jest niezwykle sycąca i na pewno spodoba się miłośnikom sycących, treściwych potraw. 
  • Lancashire hotpot – angielska potrawka z jagnięciny, cebuli i ziemniaków. Różni się nieco od klasycznych zapiekanek, ponieważ tradycyjnie przyrządza się ją w brytfance. Ma formę długo gotowanego gulaszu. Warstwę mięsa przykrywają grube plastry ziemniaków. 
  • tartiflette – francuskie danie złożone z ziemniaków, boczku, sera Reblochon i crème fraîche, czyli kwaśnej śmietany. Nie może w nim zabraknąć odrobiny białego wina.