Esencja waniliowa, nazywana również ekstraktem waniliowym lub aromatem waniliowym, to aromatyczny płyn otrzymywany przez macerację strąków wanilii w alkoholu i wodzie. W kuchni stosowana jest jako skoncentrowany składnik aromatyzujący do wypieków, deserów oraz napojów. Charakteryzuje się głębokim, słodko-korzennym profilem smakowym, który jest znakiem rozpoznawczym wielu klasycznych receptur cukierniczych. Często bywa mylona z syntetycznym aromatem wanilinowym, który nie zawiera naturalnych składników wanilii.
Esencja waniliowa pochodzi z Meksyku i Ameryki Środkowej, skąd wywodzi się także sama wanilia – roślina z rodziny storczykowatych. Pierwszymi użytkownikami wanilii były ludy Totonaków, a później Aztekowie, którzy dodawali ją do napoju z kakaowca. W XVIII w. Europejczycy rozpoczęli produkcję esencji waniliowej na szerszą skalę, opracowując metody ekstrakcji alkoholowej, umożliwiające masową dystrybucję produktu. Obecnie najwyższej jakości ekstrakty wytwarza się z wanilii burbońskiej pochodzącej z Madagaskaru i wysp Oceanu Indyjskiego.
Esencja waniliowa jest wykorzystywana przede wszystkim w kuchni cukierniczej – do aromatyzowania ciast, kremów, lodów, deserów mlecznych, puddingów oraz napojów. Charakterystyczna dla kuchni francuskiej, amerykańskiej i międzynarodowych deserów, często dodawana do serników, naleśników, ciasteczek oraz mas do tortów. Może być również używana jako wzmacniacz smaku w wybranych daniach wytrawnych, na przykład w glazurowanych sosach.
Esencję waniliową należy przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu, z dala od źródeł światła i ciepła, najlepiej w oryginalnym, szczelnie zamkniętym szklanym opakowaniu. Nie ma potrzeby trzymania jej w lodówce. Nie zaleca się również jej zamrażania, ponieważ alkoholowy roztwór może się rozwarstwiać i tracić właściwości aromatyczne.
