Melasa, znana również jako syrop cukrowy lub czarna melasa (ang. blackstrap molasses), to gęsty, ciemny płyn powstający jako produkt uboczny podczas rafinacji trzciny cukrowej lub buraka cukrowego w procesie produkcji cukru. Uzyskuje się ją po kilkukrotnym gotowaniu oczyszczonego soku cukrowego, co nadaje jej intensywną barwę i charakterystyczny, gorzko-słodki smak. Melasa stosowana jest zarówno jako słodzik, jak i aromatyczny dodatek do wypieków, marynat czy dań kuchni regionalnych. W zależności od źródła i etapu przetwarzania może różnić się smakiem i zawartością składników mineralnych.
Melasa była stosowana od wieków w różnych częściach świata, szczególnie w tropikalnych regionach, w których uprawia się trzcinę cukrową. Jej masowa produkcja rozpoczęła się w XVII wieku na Karaibach, gdy przetwórstwo trzciny cukrowej stało się powszechnym źródłem cukru dla Europy. W koloniach amerykańskich melasa była szeroko stosowana jako główny środek słodzący przed upowszechnieniem tańszego cukru i stanowiła jeden z kluczowych towarów w tzw. handlu trójkątnym.
Melasa jest wykorzystywana w kuchniach wielu krajów i regionów, szczególnie w kuchni anglosaskiej, karaibskiej, bliskowschodniej oraz południowoamerykańskiej. Stanowi składnik ciemnych pierników, chleba razowego, tradycyjnych ciastek typu gingerbread oraz sosów barbecue. W kuchni bliskowschodniej występuje w postaci melasy owocowej (np. z granatu) jako składnik dressingów i marynat. Może służyć do słodzenia kasz, owsianek albo jako glazura do pieczonych mięs i warzyw. Sprawdza się również jako dodatek do marynat i fermentowanych napojów, np. w niektórych wersjach domowego piwa imbirowego.
Melasę należy przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku, w chłodnym i zacienionym miejscu — najlepiej w temperaturze pokojowej, z dala od źródeł ciepła i bezpośredniego światła. Po otwarciu najlepiej trzymać ją w szklanym słoiku. Melasa ma długi termin przydatności do spożycia, jednak z czasem może delikatnie zmieniać konsystencję. Można ją przechowywać w lodówce, ale zbyt niska temperatura sprawia, że staje się bardziej lepka i trudniejsza do dozowania. Nie zaleca się jej zamrażania, ponieważ proces rozmrażania może zmienić strukturę i intensywność smaku.
